Czytam prace lekarskie i wciąż napotykam wyrażenia typu "chory z cukrzycą", "chory z zapaleniem płuc". Mnie to razi, wydaje mi się, że powinno być "chory NA cukrzycę", "chory NA zapalenie płuc".
(Kamil E.S., lekarz)

Pan doktor ma rację. Lepiej mówić i pisać, także w pracach naukowych: chory na cukrzycę, chory na zapalenie płuc (dodam: chory na zespół «jakiś»).

W języku ogólnym i starannym występuje taka właśnie konstrukcja i to ona narzuca analogię. Utarło się, że użycie przyimka "z" rezerwujemy dla niepożądanych cech chorego innych niż choroba, zespół, to jest takich, które w hierarchii powagi stoją niżej, a więc najczęściej gdy mówimy o procesach podrzędnych lub objawach.

Na przykład:
chory z kolką nerkową, chory z hipoglikemią, chory z przerzutami do kości,
ale:
chory na kamicę nerkową, chory na cukrzycę, chory na raka żołądka.

Rozwińmy to, aby się lepiej utrwaliło w pamięci.
Niezręczne i niepożądane jest bezpośrednie łączenie słowa pacjent z nazwami chorób, np. pacjent z cukrzycą, pacjent z zapaleniem płuc. Wyrażenie przyimkowe pacjent z należy zastąpić tu formą chory na.

Pacjent to osoba, która zwraca się po poradę do lekarza lub jest pod jego opieką i która niekoniecznie jest chora: Pacjentka w trzecim miesiącu ciąży. Niemowlę, któremu (u którego) wyrzynają się zęby. Ale: Pacjent chory na grypę. Przyjrzyjmy się klasycznym, wciąż spotykanym idiotyzmom językowym: *pacjentka z trzecim miesiącem ciąży; *pacjent z wyrzynaniem się zębów; *pacjent z grypą. Przykłady te są groteskowe, a ostatni wręcz zastanawia: Jak i w czym on tę grypę przyniósł do gabinetu lekarza? W kieszeni?
Pacjent po prostu zwraca się po poradę, przychodzi po poradę, jest osobą, której udziela się pomocy medycznej itd.
Pacjent może być zdrowy, nie musi być chory, dlatego zawsze staramy się ogólnie dookreślić, jaki jest jego stan. Jeśli osoba ta jest chora, to mówimy (piszemy), używając formuły "chory na coś": pacjent chory na cukrzycę, pacjent chory na grypę, albo po prostu chory na cukrzycę, chory na grypę.
Zauważmy, że wyraz chory jest przymiotnikiem (taki, który choruje) albo rzeczownikiem (osoba chorująca), por.: Pacjent jest chory na grypę. Przyszedł chory na grypę.
Niestety nie wszytko da się określić za pomocą jednego słowa. Często musimy dookreślić przyczynę oddania się chorej osoby pod opiekę lekarza (pielęgniarki, ratownika, laboranta, placówki służby zdrowia itp.), por.: Chłopiec, u którego (któremu) wyrzynają się zęby. Pacjentka w trzecim miesiącu ciąży.

Pamiętajmy też o formie, która poprawnie określa przyczynę czyjegoś poczucia, że jest chory, por.: chory ze zmęczenia, chory z urojenia.