Lekarski Poradnik Językowy
Porady językowe. Strona główna


Struktura typowych medycznych prac naukowych i publicystycznych

 

 

 

Schematy typowych publikacji medycznych

(c) Piotr Müldner-Nieckowski

 

Poniższa tabela zawiera opis ogólnych cech prac naukowych i publicystycznych z zakresu nauk biomedycznych. Istnieją jeszcze inne gatunki tekstów naukowych, ale mają one tu swoje odpowiedniki (schematy podobne), wystarczy je dopasować. Schematy, jak sama nazwa wskazuje, mają charakter względny, są jedynie ramą rzeczywistych prac i zostały opracowane jako pomoc wstępna w planowaniu pisania. O ostatecznym kształcie tekstu decyduje autor i niekiedy redakcja wydawnictwa lub czasopisma, jeśli istnieją szczególne wymagania co do publikacji w danym miejscu.

W realizacji praca może się więc nieco różnić od schematu, nie ma bowiem przepisu, który nakazuje ścisłe przestrzeganie wzorca. Schematy zostały jednak oparte na wielowiekowych obyczajach i odpowiadają przyzwyczajeniom czytelników. Można się więc spodziewać, że zbytnie odejście od wzorca spotka się ze sprzeciwem. Jeśli już dojdzie do odstępstwa, należy pamiętać, że istotne jest zachowanie logicznego wywodu, przejrzystości wypowiedzi, starannego języka naukowego (uwaga na żargon, skróty myślowe i skróty wyrazów lub wyrażeń!), a nade wszystko poprawności danych naukowych we wszystkich aspektach.

Układanie pisemnej pracy naukowej po wykonaniu badań na ogół ujawnia braki w dokumentacji (w piśmiennictwie, notatkach z eksperymentów, kompletności cytatów etc.), niepewność tez, wątłość argumentacji, błędne interpretacje statystyczne i inne mankamenty, których nie zauważano w ferworze badań. Mówi się nawet żartobliwie, że wykonanie badania to bedłka w porównaniu z napisaniem o nim tekstu.

Dlatego plan działania autora powinien mieć dwa etapy. Etap pierwszy polega na zestawieniu fragmentów materiału tekstowego i jego wstępnej ocenie. Dopiero po uzupełnieniu braków i poprawieniu niedociągnięć można przystępować do etapu drugiego: pisania całości. Zwykle trzeba to robić od nowa, czasem nawet kilkakrotnie. Wiedzą o tym najlepsi pisarze, dlatego nie wolno się zrażać początkowymi niepowodzeniami.

Gatunek pracy

Zakres tematyczny
(definicja gatunku)

Szkielet

Składniki uzupełniające

Zakres bibliografii
(redakcja może zastrzec maksymalną
liczbę pozycji)

Naukowo-badawcza przebieg i wyniki określonych badań z zakresu medycznych nauk podstawowych, biomedycznych, biotechnicznych; zwykle tylko jeden typ badań, jeden wynalazek albo jedno odkrycie; każde następne opisuje się w osobnej pracy; wyniki badań lub odkryć cząstkowych (etapowych) można opisywać osobno w kolejnych pracach wraz z przyrostem materiału wynikowego; wyniki zakończonego ciągu takich badań przedstawia się zwykle w osobnej pracy poglądowej jako podsumowanie; wyniki badania pojedynczego podaje się wraz z opisem badań w tym samym tekście
  1. tytuł
  2. nazwiska autorów (wraz z jednostkami badawczymi)
  3. słowa kluczowe
  4. streszczenie
  5. wstęp
    a. ogólny opis przedmiotu badań na tle dotychczasowej wiedzy w danej dziedzinie
    b. cel badań (hipotezy, które badacz chce potwierdzić)
    c. warunki, w jakich wykonywano badania (w tym miejsce, ew. współautorzy, sponsorzy), także trudności i przeszkody
    d. omówienie podstawowych pojęć i definicji i ew. objaśnienie znaczenia tych, które w różnych pracach są różnie rozumiane
    e. zestawienie używanych w pracy skrótów i skrótowców
  6. metoda - szczegółowy opis wywodu logicznego, metod stosowanych w czasie badań, opis modeli eksperymentalnych, użytych aparatów, substancji, także sposobów oceny statystycznej i zgodności z EBM1
  7. materiał (opis doboru i zrównoważenia badanych prób, ich reprezentatywności względem populacji albo innych zbiorów)
  8. opis przebiegu badań, umożliwiający innym badaczom powtórzenie procedur
  9. wyniki badań
  10. omówienie wyników
  11. wnioski
  1. tabele zestawiające materiał badawczy, wyniki itp.
  2. ilustracje dokumentujące i (albo) instruktywne
  3. inne, wynikające z treści
  4. w wypadku eksperymentów medycznych - zgoda odpowiedniej komisji bioetycznej
  5. w wypadku sponsoringu i (albo) korzystania z określonej marką aparatury itp. - oświadczenia w tej sprawie, także oświadczenia o braku konfliktu interesu
  6. inne oświadczenia wymagane przez redakcję lub wydawcę
piśmiennictwo możliwie najszerzej reprezentujące tematykę
Kliniczna obserwacje statystycznie istotnej grupy zdrowych lub chorych w zakresie określonego typu zjawisk fizjologicznych lub patologicznych, w tym stosowane metody i procedury diagnostyczne, terapeutyczne, rehabilitacyjne, profilaktyczne, pielęgnacyjne, psychologiczne
  1. tytuł
  2. nazwiska autorów (wraz z jednostkami badawczymi)
  3. słowa kluczowe
  4. streszczenie
  5. wstęp 
    a. ogólny opis przedmiotu badań na tle dotychczasowej wiedzy w danej dziedzinie
    b. cel badań (hipotezy, które badacz chce potwierdzić)
    c. warunki, w jakich wykonywano badania (w tym miejsce, ew. współautorzy, sponsorzy), także trudności i przeszkody
  6. metoda (szczegółowy opis wywodu logicznego, metod stosowanych w czasie badań, opis modeli eksperymentalnych, użytych aparatów, substancji, także sposobów oceny statystycznej, zgodności z EBM1)
  7. materiał (opis doboru i zrównoważenia badanych prób, ich reprezentatywności względem populacji albo innych zbiorów)
  8. opis przebiegu badań, umożliwiający innym badaczom powtórzenie procedur
  9. wyniki badań
  10. omówienie wyników
  11. wnioski
  1. tabele zestawiające materiał badawczy, wyniki itp.
  2. ilustracje dokumentujące i (albo) instruktywne
  3. inne, wynikające z treści
  4. w wypadku eksperymentów medycznych - zgoda odpowiedniej komisji bioetycznej
  5. w wypadku sponsoringu i (albo) korzystania z określonej marką / nazwą handlową aparatury, środka terapeutycznego itp. - oświadczenia w tej sprawie, także oświadczenia o braku konfliktu interesu
  6. inne oświadczenia wymagane przez redakcję lub wydawcę
piśmiennictwo możliwie najszerzej reprezentujące tematykę
Kazuistyczna nieznany albo mało znany jednostkowy (rzadziej grupowy, ale statystycznie nieistotny) przypadek choroby, przebiegu choroby, reakcji na terapię, rekonwalescencji, zachowania chorego lub grupy chorych, wpływu czynników chorobotwórczych itp.; zazwyczaj przedstawia nieznane lub mało znane zjawisko medyczne albo z zakresu nauk pokrewnych
  1. tytuł
  2. nazwiska autorów (wraz z jednostkami badawczymi)
  3. słowa kluczowe
  4. streszczenie
  5. wstęp
    a. opis dotychczasowej wiedzy dotyczącej omawianego przypadku
    b. opis okoliczności, w jakich doszło do stwierdzenia przypadku
  6. opis przypadku
  7. omówienie i ew. wnioski
  1. ilustracje
  2. inne, wynikające z treści
przegląd piśmiennictwa dotyczącego opisanego typu przypadku i poglądów wyrażonych we wstępie; jeśli opis ma cechy odkrycia, wskazanie, że dotychczas adekwatnego piśmiennictwa nie było
Epidemiologiczna
Higieniczna
Szpitalna
Hospicyjna
Socjalna
obserwacje bardzo dużych grup zdrowych lub chorych w zakresie określonego typu zjawisk fizjologicznych lub patologicznych; także zagadnienia profilaktyki, zachowań prozdrowotnych, techniki zarządzania jednostkami służby zdrowia, ekonomii w medycynie itp.
  1. tytuł
  2. nazwiska autorów (wraz z jednostkami badawczymi)
  3. słowa kluczowe
  4. streszczenie
  5. wstęp 
    a. ogólny opis przedmiotu badań na tle dotychczasowej wiedzy w danej dziedzinie;
    b.
    cel badań (hipotezy, które badacz chce potwierdzić);
    c.
    warunki, w jakich wykonywano badania (w tym miejsce, ew. współautorzy, sponsorzy), także trudności i przeszkody
  6. metoda (szczegółowy opis wywodu logicznego, metod stosowanych w czasie badań, opis modeli eksperymentalnych, użytych aparatów, substancji, także sposobów oceny statystycznej, zgodności z EBM1)
  7. materiał (opis doboru i zrównoważenia badanych prób, ich reprezentatywności względem populacji albo innych zbiorów)
  8. opis przebiegu badań umożliwiający innym badaczom powtórzenie tych badań
  9. wyniki badań
  10. omówienie wyników
  11. wnioski
  1. tabele zestawiające materiał badawczy, wyniki itp.
  2. ilustracje dokumentujące i (albo) instruktywne
  3. inne, wynikające z treści
piśmiennictwo możliwie najszerzej reprezentujące tematykę
Humanistyczna logika medycyny i (albo) farmacji, filozofia medycyny, etyka lekarska (deontologia lekarska) i (albo) farmaceutyczna, historia medycyny i farmacji; kultura tworzona przez lekarzy i farmaceutów: literatura piękna, sztuki piękne, muzyka, publicystyka struktura zależna od dziedziny, najczęściej:
  1. tytuł
  2. autorzy (wraz z jednostkami badawczymi)
  3. słowa kluczowe
  4. streszczenie
  5. wprowadzenie (wstęp),
  6. działy tekstu głównego,
  7. zakończenie puentujące
  1. ilustracje
  2. dodatki (zestawienia, tablice, indeksy rzeczowe i osobowe, spisy skrótów itp.)
  3. spis treści
  4. inne, wynikające z treści
piśmiennictwo w układzie odpowiednim dla prac humanistycznych z danej dziedziny, często umieszczane w postaci przypisów u dołu strony i kojarzone w nich z komentarzami lub informacjami szczegółowymi, które podane w tekście głównym mogłyby zakłócać jego porządek lub przejrzystość
Poglądowa najczęściej spotykane, powszechnie przyjęte, oficjalne albo oparte na ciągu własnych badań poglądy na określony temat albo na logicznie powiązaną grupę zagadnień medycznych, w tym z zakresu nauk podstawowych i humanistyki lekarskiej; duże podobieństwo do rozdziału podręcznika, ale opis wzbogacony rozważaniami i komentarzami autorskimi lub zaproszonych specjalistów struktura zależna od dziedziny, najczęściej:
  1. tytuł
  2. autorzy (wraz z jednostkami badawczymi)
  3. słowa kluczowe
  4. streszczenie
  5. wprowadzenie (wstęp),
  6. działy tekstu głównego
  1. ilustracje
  2. tabele
  3. niekiedy spis treści (w wypadku tekstów obszernych)
  4. zestawienia (zwykle klasyfikacje itp.)
rozbudowane piśmiennictwo dotyczące każdego wyrażonego poglądu i zagadnień szczegółowych, o których mowa w tekście, w tym źródła cytatów lub opisów badań, cudzych wniosków itp.; dbałość o uwzględnianie pierwszeństwa w odkryciach (o ile to możliwe)
Przyczynkarska nieznany albo mało znany (zwykle pojedynczy) fakt, który ma lub może mieć znaczenie w poznaniu albo interpretacji znanego zjawiska medycznego
  1. tytuł
  2. nazwiska autorów (wraz z jednostkami badawczymi)
  3. słowa kluczowe
  4. streszczenie
  5. wstęp
    a. opis dotychczasowej wiedzy dotyczącej omawianego przypadku
    b. opis okoliczności, w jakich doszło do stwierdzenia przyczynku
  6. opis przyczynku i jego znaczenia dla przedmiotu, którego dotyczy
  7. omówienie i ew. wnioski
  1. ilustracje
  2. inne, wynikające z treści
piśmiennictwo dotyczące określonego tematu
Kompendium schematycznie i bez komentarzy podany zbiór terminów, faktów i ich powiązań; skrót podręcznika struktura zależna od dziedziny, najczęściej:
  1. tytuł
  2. autor (autorzy), jeśli podręcznik ma wielu autorów
  3. streszczenie (rzadko)
  4. wprowadzenie (wstęp),
  5. działy tekstu głównego
  1. ilustracje
  2. indeksy rzeczowe i (albo) osobowe w zależności od tematyki i liczby danych
  3. spis treści
  4. inne, wynikające z treści
piśmiennictwo zawierające tytuły najważniejszych podręczników z danej dziedziny
Skrypt szkic podręcznika akademickiego, podyplomowego, kursowego lub do korzystania w innym systemie edukacji; podręcznik niekompletny, ale zawierający materiał wykładany (lub potrzebny studentom do rozumienia wykładów) autora struktura zależna od dziedziny, najczęściej:
  1. tytuł
  2. autor (autorzy), jeśli podręcznik ma wielu autorów
  3. streszczenie (rzadko)
  4. wprowadzenie (wstęp),
  5. działy tekstu głównego
  1. ilustracje
  2. indeksy rzeczowy i osobowy w zależności od tematyki i liczby danych
  3. spis treści
  4. inne, wynikające z treści
piśmiennictwo zawierające tytuły najważniejszych podręczników z danej dziedziny; rzadko szczegółowe
Monografia duża praca (zwykle w postaci książki lub monotematycznego serwisu internetowego), omawiająca jedno zagadnienie osiowe wraz z jego odgałęzieniami tematycznymi i ze wskazówkami interdyscyplinarnymi lub intertekstualnymi; może mieć charakter dokumentarny (zestawianie materiałów, danych, faktów), teoretyczny (twierdzenia, hipotezy), eseistyczny (omawianie, rozważania, heurystyka) albo mieszany struktura zależna od dziedziny, najczęściej:
  1. tytuł
  2. autor (autorzy), jeśli podręcznik ma wielu autorów
  3. wprowadzenie (wstęp)
  4. działy tekstu głównego
  5. zakończenie z wnioskami
  1. ilustracje
  2. streszczenie (rzadko)
  3. spis treści
  4. dodatki (zestawienia, tablice, indeksy rzeczowe i osobowe, spisy skrótów itp.)
  5. streszczenie w języku obcym
  6. inne, wynikające z treści
rozbudowane piśmiennictwo dotyczące każdego wyrażonego poglądu i zagadnień szczegółowych, o których mowa w tekście, w tym źródła cytatów lub opisów badań, cudzych wniosków, w tym podlegających dyskusji; dbałość o uwzględnianie pierwszeństwa w odkryciach (o ile to możliwe)
Podręcznik
(rozdział podręcznika)
najczęściej spotykane, powszechnie przyjęte, oficjalne albo oparte na ciągu własnych badań poglądy medyczne i z zakresu nauk pokrewnych, w tym psychologiczne i filozoficzne, na określony temat albo na logicznie powiązaną grupę zagadnień medycznych, także z zakresu nauk podstawowych; najważniejsze problemy spotykane w praktyce i sposoby ich rozwiązywania; nawiązanie do dziedzin pokrewnych; także historia zagadnienia; pewne podobieństwo do pracy poglądowej, ale bez rozważań i rozwiniętych komentarzy odautorskich struktura zależna od dziedziny, najczęściej:
  1. układ rytmiczny, tj. każdy typ części podręcznika powinien mieć te same elementy naprowadzające czytelnika, informujące w jakiej części dzieła się znajduje i jakiego rodzaju treści (wprowadzenie, teoria, fakty, zalecenia praktyczne itd.) może po niej się spodziewać (stąd także częste stosowanie żywych pagin, sterujących poruszanie się po książce, lub lotnych spisów treści w e-booku)
  2. tytuł
  3. autor (autorzy), jeśli podręcznik ma wielu autorów
  4. streszczenie (rzadko)
  5. wprowadzenie (wstęp),
  6. działy tekstu głównego
  1. ilustracje
  2. tabele
  3. ramki instruktażowe
  4. spis treści (całego podręcznika)
  5. dodatki (zestawienia, tablice, indeksy rzeczowe i osobowe, spisy skrótów itp.)
  6. inne, wynikające z treści
piśmiennictwo podstawowe i (lub) uzupełniające albo dokumentujące fakty uznane za nowe (w następnych wydaniach takiej pozycji piśmiennictwa może już nie być);
bardzo rzadko piśmiennictwo dokumentujące szczegółowe poglądy (tylko w podręcznikach o niewielkiej objętości)
Przegląd piśmiennictwa usystematyzowany albo luźny ciąg streszczeń lub omówień istotnych prac naukowych, niekiedy wzbogacony zwięzłym komentarzem krótkie artykuły, umieszczone jeden pod drugim
  1. wykaz stosowanych skrótów
  2. spis treści
  3. albafetyczny indeks wyrazów kluczowych, autorów itp.
źródło każdej omawianej pracy
Opis urządzenia opis określonego typu urządzenia, wynalazku lub udoskonalenia; nie może mieć cech reklamy ani kryptoreklamy, z wyjątkiem prac opatrzonych informacją o ich reklamowym charakterze
  1. tytuł
  2. autorzy (wraz z jednostkami badawczymi)
  3. słowa kluczowe
  4. streszczenie
  5. wprowadzenie (wstęp),
  6. działy tekstu głównego
  7. zakończenie (wnioski)
  1. ilustracje
  2. tabele (np. przykłady zastosowania)
piśmiennictwo dotyczące określonego tematu
Opis postępowania opis określonej procedury badawczo-naukowej, diagnostycznej, terapeutycznej, rehabilitacyjnej, profilaktycznej, produkcyjnej itp., także opis zasad prowadzenia badań naukowych, ich dokumentowania i publikacji
  1. tytuł
  2. autorzy (wraz z jednostkami badawczymi)
  3. słowa kluczowe
  4. streszczenie
  5. wprowadzenie (wstęp),
  6. działy tekstu głównego
  7. zakończenie (wnioski)
  1. ilustracje
  2. schematy procedur
piśmiennictwo dotyczące określonego tematu
Opis farmaceutyczny / farmakologiczny opis określonego leku lub typu leków, wynalazków lub odkryć w tym zakresie; nie może mieć cech reklamy ani kryptoreklamy, z wyjątkiem prac opatrzonych informacją o ich reklamowym charakterze
  1. tytuł
  2. autorzy (wraz z jednostkami badawczymi)
  3. słowa kluczowe
  4. streszczenie
  5. wprowadzenie (wstęp)
  6. działy tekstu głównego
  7. zakończenie (wnioski)
  1. ilustracje
  2. wzory
  3. tabele
piśmiennictwo dotyczące określonego tematu
Doniesienie wstępne informacja o wykonaniu etapu badań nieuprawniającego jeszcze do formułowania wniosków wiążących albo ostatecznych; także o trwających pracach nad wynalazkiem, odkryciem, obserwacją bez podawania szczegółów, które umożliwiają powtórzenie określonych procedur w innym ośrodku naukowym; także o przypuszczeniach w związku z odkryciem lub wynalazkiem
  1. tytuł
  2. autorzy (wraz z jednostkami badawczymi)
  3. słowa kluczowe
  4. streszczenie
  5. wprowadzenie (wstęp)
  6. opis zagadnienia
  7. informacja o dalszych planach badawczych
  1. ilustracje
  2. tabele
piśmiennictwo tylko podstawowe albo uzupełniające wiedzę czytelnika
Edytorial artykuł wstępny umieszczany na początku treści zeszytu czasopisma, wyznaczany do tej roli przez redakcję, często zamawiany u autora struktura dowolna, zwykle taka jak w pracy poglądowej, wykładzie, eseju, rzadziej pracy naukowo-badawczej lub kazuistycznej
  1. ilustracje
  2. tabele
piśmiennictwo zależne od typu i wagi naukowej artykułu
Referat naukowy praca przygotowana do wygłoszenia na konferencji naukowej i jednocześnie do druku w pamiętniku konferencji; zakres tematyczny dowolny
  1. tytuł
  2. autorzy (wraz z jednostkami badawczymi)
  3. krótkie wprowadzenie (wstęp)
  4. omówienie istoty zagadnienia (bez dygresji)
  5. wnioski (zwykle w formie wykazu twierdzeń lub postulatów)
ilustracje do prezentacji medialnej, w tym schematy, tabele, wykazy części referatu (listy) piśmiennictwo odpowiednie do typu tematycznego, zwykle ograniczone do 10-15 pozycji
Plakat naukowy streszczenie w postaci grafu lub listy zdań na dużym arkuszu, przedstawiane alternatywnie do referatu na konferencji naukowej; zakres tematyczny dowolny
  1. tytuł
  2. autorzy
  3. graficzne, tabelaryczne lub w formie wykazu przedstawienie istoty zagadnienia
rozwiązania kolorystyczne ułatwiające odbiór i uwypuklające maks. 3 istotne elementy bez piśmiennictwa, rzadko do 5 pozycji
Wykład przeznaczony do druku monotematyczna praca o charakterze szkoleniowym przeznaczona do wygłoszenia przed gronem słuchaczy; zakres tematyczny dowolny; styl kolokwialny i językowe składniki potoczne typowe dla wykładu zmienione na formę pisaną, ale z pozostawieniem dygresji, figur stylistycznych i wyrażeń właściwych temperamentowi literackiemu autora
  1. tytuł
  2. autor
  3. wprowadzenie (wstęp)
  4. rozwinięcie z podziałem na zagadnienia
  5. (rzadko) wnioski
  1. w czasie wygłaszania ilustracje i tabele ekranowe
  2. te same ilustracje i tabele opracowane pod kątem druku
piśmiennictwo tylko podstawowe albo uzupełniające wiedzę słuchacza / czytelnika, zwykle podręcznikowe lub poglądowe
List naukowy do redakcji krótki tekst komentujący (uzupełniający lub prostujący) określoną pracę, która ukazała się w danym czasopiśmie, albo informujący o własnej obserwacji, swoim poglądzie, badaniu, ale w zakresie nieuprawniającym do formułowania wniosków ogólnych; też krótka informacja zawodowa, środowiskowa, szkoleniowa itp.
  1. tytuł (zwykle nadawany przez redakcję)
  2. zwięzłe wprowadzenie (wstęp)
  3. zwięzły opis problemu lub obserwacji
  4. (rzadko) wnioski
  5. autor (wraz z informacją o jednostce badawczej)
zazwyczaj brak zwykle bez piśmiennictwa
Polemika / dyskusja wymiana argumentów w postaci pojedynczego tekstu lub ciągu naprzemiennych wypowiedzi dyskutantów (stron sporu) struktura dowolna
  1. autor
  2. tytuł
fragmenty dokumentacji, graficzna ilustracja argumentacji bez piśmiennictwa, ew. piśmiennictwo podane w treści wypowiedzi
Zawodowa tekst publicystyczny dotyczący zagadnień zawodowych, środowiskowych, organizacyjnych w nauce i dydaktyce medycznej itp., w tym humanistycznych struktura dowolna
  1. autor
  2. tytuł
rzadko; składniki wynikające z treści (patrz: Podręcznik) zwykle bez piśmiennictwa
Oświata zdrowotna, poradnik tekst przeznaczony dla niemedyków z uwzględnieniem języka laików (unikanie języka fachowego, żargonu lekarskiego itp.), z opisem zagadnienia uwzględniającym niewiedzę odbiorcy (tekst musi być łatwy w odbiorze)
  1. autor
  2. tytuł
  3. wprowadzenie (wstęp)
  4. rozwinięcie z podzialem tekstu na problemy
  5. wnioski, rady, wskazówki
  1. ilustracje
  2. schematy
  3. tabele
  4. spis treści
  5. ramki instruktażowe
  6. dodatki ułatwiające korzystanie z treści w praktyce (adresy, wykazy itp.)
zwykle bez piśmiennictwa
Esej tematyka dowolna struktura dowolna
  1. autor
  2. tytuł
  3. wprowadzenie (nie musi stanowić odrębnego działu tekstu),
  4. rozwinięcie tematu o układzie luźnym, ale wyraźnie powiązanym logicznie,
  5. zwykle bez wniosków, ale często z puentą
zmienne źródła cytowanych prac, podawanych informacji, poglądów itp.

______________________
1 EBM - ang. evidence based medicine, dosł. medycyna oparta dowodach, na tym, co sprawdzone; medycyna oparta na faktach. Polska nazwa (nie oddaje w całości istoty rzeczy): POWAP - praktyka oparta na wiarygodnych i aktualnych publikacjach. Zasady EBM są stale publikowane w miesięczniku "Medycyna Praktyczna".

(c) Piotr Müldner-Nieckowski, 2004, 2012

Na górę