Lekarski Poradnik Językowy
Porady językowe. Strona główna


Repliki - odpowiedzi na najczęstsze pytania
Do strony początkowej LPJ...

Repliki, czyli odpowiedzi

Na pytania odpowiada © dr hab. Piotr Müldner-Nieckowski, prof. UKSW

  1  | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |

 
 

Wcześniej czy później

Wiem, że wyrażenia wcześniej czy później [to się stanie] i mniej lub bardziej [doskonały] w zasadzie są poprawne, ale mimo wszystko wydają się bezsensowne... Czy to tautologia? (prof. inż. S.W.)

Nie. (O tautologii piszemy we wstępie do słowniczka "Parada pleonazmów i tautologii").

Podane przez Pana Profesora przykłady rzeczywiście pozornie nie mają sensu, ale język polski jest giętki i czasem używamy wyrażeń lub zwrotów zwanych oksymoronami (związków wyrazów, które przeczą sobie), np. Bóg się rodzi, ogień krzepnie, blask ciemnieje, mróz gorejący, a ogień lodowy (Morsztyn), kwadratura koła, biały kruk, biały węgiel, czarne złoto, aksamitna rewolucja (wszystkie przykłady: Andrzej Dąbrówka i wsp., "Słownik antonimów"), ciemny dzień, jasna noc, kochany łobuz, dwa w jednym itd.
W naszym przypadku mamy do czynienia z wariantem antonimii, który ma na celu opisanie zjawiska (też: rzeczy) 'w zasadzie pewnego co do istnienia, ale o [jeszcze] nieznanej wartości, jakości'. Czasem używa się ich w celu położenia przycisku (akcentu) w zdaniu albo wzmocnienia wypowiedzi.
Wyrażenia takie pojawiają się raczej w tekstach artystycznych i w mowie potocznej, a unika się ich w tekstach oficjalnych, naukowych itp., w których mogą być uznane za "wypełniacze", powiedzenia retoryczne albo za rodzaj nowomowy lub pustosłowia.